Menstruatiearmoede blijft nog te vaak een taboe

'Veel jongeren weten niet wat een normale menstruatie inhoudt'

Hoewel een op de acht menstruerende personen in België geen geld heeft voor menstruatieproducten, blijft menstruatiearmoede een taboe. Groen-parlementslid Celia Groothedde pleit voor een Vlaams actieplan om het probleem tegen te gaan. ‘Veel jongeren weten niet wat een normale menstruatie inhoudt.’

JORN LELONG2 juni 2023, 03:00

>>>

Lees het artikel op de website van De Morgen: Menstruatiearmoede blijft nog te vaak een taboe: ‘Veel jongeren weten niet wat een normale menstruatie inhoudt’ (demorgen.be)

‘Ik wou dat ik meer over menstruatie wist toen ik mijn eerste maanstonden kreeg”, zegt de 14-jarige Sierra, die in het derde jaar middelbaar in het GO! Atheneum Veurne zit. Op deze school kunnen leerlingen en leerkrachten sinds vorig jaar gratis menstruatieproducten uit een bakje in de toiletten halen. Ook krijgen de leerlingen er nu een interactieve voorlichting over de verschillende producten, en alle aspecten van menstruatie. “Het is een groot verschil. Er wordt nu veel meer over gesproken dan vroeger”, zegt Sierra. “Soms gaan we nu zelfs na de les naar een leerkracht om een vraag te stellen. En zo weet ik nu ook dat er meer bestaat dan alleen tampons of maandverbanden.” Drie leerkrachten van het GO! Atheneum Veurne startten dit schooljaar het project Goed GeRegeld. Daarmee willen ze ervoor zorgen dat iedere leerling op school informatie krijgt over menstruatie, en dat iedereen die menstrueert altijd de nodige middelen kan krijgen.

Niet genoeg geld hebben om menstruatieproducten te kopen: het is een probleem dat lange tijd vooral met lage inkomenslanden geassocieerd werd. Pas vanaf 2015 kwam er ook in onze contreien aandacht voor, toen in het Verenigd Koninkrijk een discussie losbarstte over de vraag of de taks op menstruatieproducten verlaagd moest worden. “Toen onze vereniging in 2016 ontstond, was menstruatiearmoede zelfs geen gekende term. Dat zegt eigenlijk alles”, zegt Hannah Geeraerts, medewerkster van vzw BruZelle.

De vzw ontstond nadat oprichtster Veronica Martinez op de Brusselse metro van een dakloze vrouw de vraag had gekregen of ze een tampon kon missen. Sindsdien zet de vereniging zich in om voor mensen in precaire situaties t zorgen voor de nodige

menstruatieproducten ze te informeren en te sensibiliseren rond het probleem van menstruatiearmoede. “Menstruatiearmoede kent vele gezichten”, zegt Geeraerts. “Zo spraken we nog een gezin dat net uit Afghanistan gevlucht was. Zes zussen kregen geen menstruatieproducten, omdat hun broer – die de aankopen deed – dat niet essentieel vond. Maar we kennen ook gevallen van meisjes die zich maandenlang uit de nood helpen met toiletpapier en zakdoeken, gewoon omdat ze te veel schaamte hebben over hun maandstonden. Het is een probleem dat in elke school voorkomt.”

REALITYCHECK

Voor velen kwam de grote realitycheck pas in 2019, toen een bevraging van armoedeorganisatie Caritas bij 2.608 Vlaamse meisjes tussen 12 en 25 jaar aantoonde dat een op de acht wel eens geld tekortkomt om menstruatieproducten te kopen. Bij jongeren die in armoede leven, loopt dat zelfs op tot 45 procent. Ze worden gedwongen om de (terugbetaalde) pil door te nemen, of zich te beredderen met een zakdoek, gevouwen toiletpapier of een dubbele onderbroek. Vijf procent van de ondervraagde meisjes blijft ook al eens weg van school omdat ze niet het geld hebben voor menstruatieproducten, toonde de enquête.

Deze menstruatiearmoede leidt vaak tot psychische of sociale moeilijkheden, en brengt ook fysieke risico’s met zich mee. “Als je langer menstruatieproducten moet gebruiken dan de aangeraden gebruiksduur, dan riskeer je infecties, die onder meer kunnen leiden tot het toxische shock-syndroom (zeldzame maar ernstige ziekte die wordt veroorzaakt door bepaalde bacteriële giffen, JL)”, zegt Geeraerts.

Frauke Rossel, leerkracht aan het GO! Atheneum Veurne en een van de drie initiatiefnemers van het project Goed GeRegeld, was gechoqueerd toen ze die cijfers hoorde tijdens een bijscholing. “Ik voelde me ook schuldig. Je staat al meer dan twintig jaar voor een klas en hebt dus sowieso leerlingen in die situatie gehad, en toch heb je het niet geweten. Dat gaf me een heel wrang gevoel.”

MENSTRUATIECUPS

Menstruatiearmoede gaat verder dan niet genoeg geld hebben voor producten. Het gaat ook over een gebrek aan de nodige infrastructuur om zich te kunnen verzorgen, thuis of op school. Zo ontbreekt het kansarme mensen thuis soms aan stromend water, een wasmachine of de nodige privacy om herbruikbare menstruatiecups of maandverbanden te wassen. Als dat ook op school niet kan, is er helemaal een probleem. “We horen helaas ook nog steeds verhalen van scholieren die tampons langer inhouden omdat er geen vuilbakjes in de toiletten zijn, of omdat de toiletten vuil zijn”, zegt Hannah Geeraerts.

Ook een gebrek aan kennis maakt deel uit van menstruatiearmoede. Leerkrachten als Rossel schrikken er soms van hoe weinig basiskennis leerlingen hadden toen ze vormingen begonnen over menstruatie. “Er waren bijvoorbeeld jongeren die dachten dat de kleefkant van een maandverband tegen de vulva geplakt moest worden.” Geeraerts, die met BruZelle al jaren vormingen geeft in Vlaamse scholen, stelt dan weer vast dat weinig jongeren weten dat er meer bestaat dan maandverbanden en tampons, of dat veel jongeren zelfs het verschil nog niet kennen tussen de vagina en de urinebuis.

Volgens Vlaams Parlementslid Celia Groothedde (Groen), die in een nieuwe resolutie een plan van aanpak voorstelt om menstruatiearmoede terug te dringen, is dat een symptoom van een breder probleem: het gebrek aan gedegen vorming over alles rond de reproductieve gezondheid. “Scholen en leraren moeten zelf het warm water uitvinden. Nu scholen overbelast zijn en er natuurlijk een immens lerarentekort is, komt dit soort vorming snel in het gedrang.” De gevolgen zijn volgens haar ook te zien in het recent onderzoek van UGent, dat aantoonde dat het aantal jongeren dat tijdens de eerste keer seks een condoom gebruikt de afgelopen vier jaar met acht procent is gedaald.

Dit gebrek aan kennis kan er ook toe leiden dat sommige aandoeningen veel te laat opgespoord worden. Zo is het bekend dat er in Vlaanderen gemiddeld zeven tot acht jaar verstrijken voor endometriose ontdekt wordt, een ziekte die nochtans een op de tien vrouwen treft. “Dit wijst erop dat veel jongeren niet weten wat een normale menstruatie inhoudt, en wanneer je beter een arts raadpleegt”, zegt Groothedde. “Als je rondvraagt in een klas wie allemaal weet dat het niet normaal is om meerdere pijnstillers per dag te moeten slikken tijdens je menstruatie, dan steken er maar weinigen hun hand op.” Ook Geeraerts bevestigt de beperkte kennis over aandoeningen als endometriose. “Ik heb in totaal al aan zo’n 3.000 jongeren vorming gegeven. Ik denk dat er tot nu toe vijf waren die al van endometriose gehoord hadden.”

‘TAMPONTAKS’

De jongste jaren is er wel wat veranderd. De protesten voor de verlaging van de belastingen op menstruatieproducten in het Verenigd Koninkrijk sijpelden door tot in ons land. In 2018 besliste de regering-Michel om de zogenaamde ‘tampontaks’ op te heffen. Daardoor werden maandverbanden, tampons, inlegkruisjes en menstruatiecups niet langer als ‘luxeproducten’ belast aan 21 procent, maar aan zes procent.

Steeds meer scholen en organisaties zijn zich bewust dat deze belastingverlaging niet voldoende is om ervoor te zorgen dat iedereen de nodige menstruatieproducten heeft. De stad Brussel besliste bijvoorbeeld vorig jaar om gratis menstruatieproducten in zes middelbare scholen te voorzien. Met hulp van sponsors en inzamelacties levert hulporganisatie BruZelle al een aantal jaar zakjes met menstruatieproducten aan kwetsbare mensen. Inmiddels voorzag de organisatie ook al een vijftigtal scholen met producten voor leerlingen. De Universiteit Antwerpen voorziet maandverbanden en tampons in alle dames- en genderneutrale toiletten. Voor een project van De Warmste Week deelde de Vlaamse Scholierenkoepel (VSK) dan weer starterspakketten met informatiebrochures, folders en een lading menstruatieproducten. Ook Goed GeRegeld, de organisatie die opgestart werd door leerkrachten van het GO! Atheneum in Veurne, voorzag al meer dan vijftig scholen met toiletkistjes met menstruatieproducten.

“Ik vind het heel fijn dat we producten op school kunnen krijgen”, zegt Sierra van het GO! Atheneum. “Het kan altijd weleens gebeuren dat je vergeet ze in je tas te stoppen, en dan moest je bij je klasgenoten om producten vragen. Het geeft veel rust om te weten dat we op school niet meer zonder hoeven te zitten.” Leerkracht Frauke Rossel zegt dat ze sinds ze begon met Goed GeRegeld geregeld berichten krijgt van oud-leerlingen. “Ze

schrijven hoe blij ze zijn dat daar nu aandacht voor is, en dat dat ook voor hen een groot verschil gemaakt zou hebben. Dat toont maar aan dat het hoog tijd was dat hier aandacht voor kwam.”

GOEDE INTENTIES

Dat steeds meer scholen op eigen initiatief producten voorzien, is een evolutie die Hannah Geeraerts graag ziet gebeuren. Al ziet ze ook nog werkpunten. “We zien dat de meeste scholen er nog voor kiezen om een doosje met menstruatieproducten te voorzien op het secretariaat. Dat is met goede intenties, maar dat is helaas een extra drempel voor leerlingen die er nood aan hebben. Daarom is het beter om die producten aan te bieden in automaten of doosjes in de toiletten.”

De vraag is ook hoe duurzaam de huidige initiatieven zijn, die vaak berusten op donaties, sponsoring of inspanningen van de scholen. “Er zijn scholen die een wafelenbak of een andere verkoop organiseren om menstruatieproducten te kunnen aankopen voor de leerlingen”, zegt Dorien Van Haute, adjunct-directeur bij Caritas. “Scholen en leerkrachten zien duidelijk de nood, maar het vraagt van hen op dit moment heel wat tijd en engagement om deze producten te kunnen voorzien. Dit is op langere termijn moeilijk houdbaar.”

Het leidt volgens parlementslid Celia Groothedde ook tot versnippering: op de ene school wordt menstruatiearmoede aangepakt, en op de andere niet. Daarom pleit zij – net als de Vlaamse Scholierenkoepel – voor een gecoördineerde aanpak vanuit de Vlaamse regering. Dit houdt ook in dat de regering net zoals in Nieuw-Zeeland, Schotland of Spanje, gratis

menstruatieproducten voorziet in middelbare scholen. “Elke leerling moet gelijk voor de wet zijn. Door menstruatieproducten te voorzien verhinder je dat leerlingen onnodig thuis blijven. Het is een maatregel die onmiddellijk de leerkansen zou verhogen.”

RESPECT VAN JONGENS

Tegelijk beseffen scholen en hulporganisaties dat alleen de nodige producten voorzien niet volstaat. In een bevraging van Waddist, een app voor en met jongeren, gaf 64 procent van Vlaamse jongeren tussen de 12 en 30 jaar aan dat dat er te weinig openlijk gepraat wordt over menstruatie. Elf procent van de jongeren had zelfs nog nooit over menstruatie gepraat.

Daarom zetten organisaties als Goed GeRegeld en BruZelle ook in op vormingen over menstruatie op school, en dat voor heel de klas. “Het is interessant om vast te stellen dat het respect van jongens naar meisjes toe ook toegenomen is door die lessen”, zegt Rossel. “Het is belangrijk om hen ook vragen te stellen en zelf te laten reageren. Ook zij hebben namelijk een moeder, zus, lief of later dochter die daarmee te maken krijgt. Vaak levert dit ook interessante gesprekken op. Zo stellen jongens soms zelf de vraag waarom die producten niet in de toiletten te vinden zijn, net zoals je toiletpapier in elk toilet kunt vinden.”

Ook proberen ze in de lessen jongeren te tonen dat er meer bestaat dan alleen tampons en maandverbanden. “Van menstruatiecups hebben heel wat jongeren nog nooit gehoord, terwijl dat op de langere termijn natuurlijk wel interessant kan zijn”, zegt Rossel. “Daarom proberen we hen aan te moedigen om ook daar eens naar te kijken. Al is het daarvoor natuurlijk wel cruciaal dat jongeren de infrastructuur hebben om zulke producten ook schoon te maken.”

Dit toont volgens Groothedde aan dat er op drie niveaus gewerkt moet worden: er moeten niet alleen menstruatieproducten voorhanden zijn voor elke leerling die daar nood aan heeft, maar vooral ook de nodige kennis en infrastructuur. “Alleen zo kun je menstruatieschaamte doorbreken. Het is belangrijk om scholen daarin te ondersteunen, want veel scholen hebben zelf niet de kennis of nodige middelen om een coherente aanpak tegen menstruatiearmoede te ontwikkelen.”

Toch lijkt daar niet meteen animo voor te zijn bij de Vlaamse regering. “Het is mooi als scholen zelf vrijwillig een beleid rond menstruatie ontwikkelen”, zegt Michaël Devoldere, woordvoerder van Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA). “Maar wij gaan niet alle scholen verplichten om ook nog deze zorgtaak erbij te nemen. Noch gaan we besparen op het onderwijsbudget om geld vrij te maken voor dit soort zorgtaken.”